Hoe dichter men nadert

[omgaan met stervenden]

Niet alleen in dagen weekbladen, maar ook in vaktijdschriften verschijnen met de regelmaat van de klok artikelen waarin afgerekend wordt met de zogenaamde miserabele houding van de Nederlandse samenleving tegenover sterven en dood, met name in ziekenhuizen en verpleeghuizen.

Sommigen gaan zelfs zover te veronderstellen, dat het merendeel van de mensen op een sociaal en psychologisch minderwaardige manier zal moeten sterven. Het is vanwege deze wel wat ongenuanceerde uitspraken, dat wij ons gebogen hebben over sterven en het omgaan met stervenden in een verpleeghuis.

Daardoor kwam meteen een aantal vragen op ons af.

• Is dit het beeld dat de gemiddelde Nederlander heeft van de stervensprocedure in een zieken- of verpleeghuis?
• En als dat inderdaad het geval is, komt dit beeld dan met de werkelijkheid overeen?
• En als dit beeld inderdaad met de werkelijkheid overeen zou komen — en dat zal zeker hier en daar het geval zijn — wat moet er dan aan onze stervensbegeleiding veranderen?
• En moet deze verandering dan fundamenteel of corrigerend zijn?

Ziedaar een aantal vragen, die, zij het soms terloops, aangeroerd zullen worden.

Maar cr is meer. In de periode waarin een mens zich op zijn aanstaande sterven voorbereidt, komt er dikwijls nogal wat boven water. Zaken die te maken hebben met relaties, wel of niet gestoord, en met communicaties, wel of niet ontregeld, die de stervende met anderen heeft en die binnenkort definitief beëindigd gaan worden, Zich voorbereiden op zijn eigen sterven is wel het meest dramatische wat een mens kan doormaken. En als een stervende dan tenslotte geheel op zichzelf teruggeworpen is, dan grijpt hij uiteindelijk in de diepte. En dan gaat het ook om zijn diepten. Dan worden zijn wortels blootgelegd in de vrieskou van zijn naderend einde. En dan blijkt, zo is onze ervaring, waarin deze wortels zich hadden vastgezogen en waaruit de leeftocht werd ‘ gehaald, Deze grond kan variëren van de ervaring van absurditeit en toevalligheid tot de religieuze intuitie van het zich zinvol ingeschakeld weten in het geheel van het zijnde, en in een aantal gevallen tot het zich geborgen weten in de hoede van een liefhebbende God, waarbij het leven na dit leven een belangrijke rol speelt. Er wordt nogal eens gesteld, zoals onlangs nog in een artikel van Hofstede, dat gelovige mensen vaak angstiger overlijden dan ongelovige. In dit essay zullen we onder andere nagaan, of dat voor onze patiënten inderdaad opgaat. Sterven in een verpleeghuis is een wekelijks weerkerende gebeurtenis. Wij hebben getracht datgene te beschrijven wat ons opviel, zowel bij de stervende als bij de andere leden van het begeleidende team, bestaande uit pastor en verpleegkundige of ziekenverzorgende. Daarom is dit geschrift zowel voor artsen en pastores als voor verpleegkundigen en ziekenverzorgenden bedoeld, maar ook, en zeker niet in mindere mate, voor niet-professionelen op dit terrein, voor ieder die met stervenden heeft om te gaan of zal omgaan.